مصاحبه حاضر با دکتر ایمان الله بیگدلی دانش آموخته دانشگاه های شیراز و فردوسی مشهد و دانشیار دانشگاه سمنان است که دیرزمانی است در حوزه تولید رواشناسی بومی (ایرانی – اسلامی) کوشش ورزیده اند. محور اصلی مصاحبه با ایشان چگونگی تولید روانشناسی اسلامی خاصه در زمینه رواشناسی رشد و آسیب شناسی روانی است. مدیرگروه سابق گروه روانشناسی دانشگاه سمنان تاکید کردند می بایست هم در مرحله نقادی روانشناسی موجود به عقبه های فلسفی توجه داشت و هم در گام تولید روانشناسی بومی (ایرانی – اسلامی) ، پشتوانه های فلسفی را تقویت نمود. ایشان معتقدند روانشناسی موجود برپایه انسان شناسی نادرستی پی ریزی شده است از اینرو می بایست در حوزه تعریف درست از انسان، همت گمارد.
فتح : سالیان درازی است بخشی از جامعه علمی ایران همراه با مسولان در تلاشند ضمن نقد علوم موجود به آفرینش روانشناسی اسلامی مبادرت ورزند. در این رهگذر تعابیری نیز به کار می برند از جمله علوم غربی، علوم اومانیزه و ... . حال سوال این است با توجه با سلطه نسبی روش شناسی غربی بر علوم، نقطه آغاز برای حرکت در مسیر تولید علوم اسلامی کجاست؟
دکتر ایمان الله بیگدلی: اینکه گفته می شود روانشناسی غربی دلیل متعددی دارد. دلیل نخست اینکه دانش های نوین در آغاز در مغرب زمین ظهور یافتند و همین ظهور و بروز، مبنای این عنوان شد، هر چند که در طول زمان تغییر در معنا افتاد و بار جغرافیایی آن سبک گردید؛ با این وجود هنوز روانشناسی همراه با پشتوانه های فلسفی اش ریشه در دوران باستان مغرب زمین خاصه یونان و روم دارد. بنابراین از نخستین گامها در بحث تولید روانشناسی دینی، توجه و نقادی آن پشتوانه های فلسفی است. نکته ای که تاکنون چندان مورد توجه نبوده است.
فتح : از برهه ای از تاریخ در مغرب زمین، حرکت جهت تولید علوم تازه از جمله روانشناسی شروع گشت. در این میان دانشمندان اسلامی نیز در طول تاریخ از پای ننشستند و تلاش ها کرده اند و در ضمن معتقدیم که میراثی گرانبها و پرمغز را به ارث برده ایم و از سویی صاحب فقه پویا هستیم، اما چگونه است صاحب جایگاه و کرسی های بین المللی در حوزه علم روانشناسی نیستیم؟
دکتر ایمان الله بیگدلی: از دلایل عدم توفیق در سطح جهانی علاوه بر مورد پیش گفته یعنی کم توجهی به پشتوانه های فلسفی، عدم تعریف و تبیین درست ملاکهای علمی دین مدارانه است. از دوره رنسانس تلاش های فراوانی برای ریشه کن کردن مجموعه مسایل انسانی دهشتناک دوره سده های میانه آغاز شد؛ مسایلی چون تبعیض و بی عدالتی، پوچ گرایی و بی هویتی، جنگ و خونریزی و مسایلی دیگر. این ها موجب بروز انقلاب شد. در دوره حاکمیت به اصلاح دین، این مسایل اتفاق افتاد. بنابراین انقلابیون و پایه گذاران فرهنگ و جامعه تازه، روش دیگری در پیش گرفتند که مطلوب و هدف بر مبنای آن، رساندن بشر به بیشترین حد از رفاه اقتصادی و مادی است. به بیان کوتاه، هرآنچه انسان را به رفاه و آسایش مادی بیشتر برساند مطلوب است. در مفروضات انسان شناسی، انسان موجود مصرف کننده و یا تولید کننده معرفی شده و زندگی او به دنیا و حیات مادی انحصار یافت و سعادت و بدبختی او در این دنیا تعریف شد. به این ترتیب در مفروضات ارزش شناسی، اینها ملاک ارزش یا خواست و داوری فرد قلمداد گردید و از سویی برخی اراده و داوری جمع و عده ای هم سود مندی عمل را ملاک ارزش قرار دادند و سرانجام خواست و اراده خدا از حوزه ارزش و حتی حقیقت حذف گردید و علوم غربی بر پایه این مفروضات شکل گرفت و جهت یافت و بر زندگی انسان در ابعاد مختلف حاکم گردید.
فتح : چگونه زایش های دوره نوزایی علمی در مغرب زمین که برای از بین بردن مسایل و مشکلات دوره حاکمیت کلیسا رخ نمود بر علوم انسانی تأثیر گذاشت و این مطلب برای دانشوران و پژوهشگرانی که در زمینه دگرگونی علوم انسانی اشتغال دارند چه درس هایی به همراه دارد؟
دکتر ایمان الله بیگدلی: جامعه ی پس از سقوط حاکمیت دین ارتجاعی در مغرب زمین، بر اساس چهارچوب های فکری که به پاره ای از آنها اشاره شد علوم را در خدمت ماده و ماشین قرار داد چرا که برای رسیدن آدمی به بالاترین رفاه، نیاز بود ثروت و سرمایه اقتصادی و ملی در جامعه فزونی یابد. به این ترتیب غربی ها نتیجه گرفتند همه علوم از جمله علوم انسانی را در خدمت تولید بیشتر، رشد فزاینده کالا ها و غیره، قرار دهند. به دنبال این مطلب آنچه ارزش پیدا کرد ماشین و کارخانه بود. حاصل این شد که مثلاً جوانان رشته ای را بیشتر انتخاب نمایند که پول بیشتری را به همراه دارد. خلاصه حرف اینکه، وقتی رفاه مادی بیشتر اصل شد و ارزش بالایی یافت آنگاه، انسان ها نیز به دنبال کسب پول بیشتر می روند به هر شکل ممکن. این ها اثرات سیطره فکر مادی غربی بر مردم است. از شیوه لباس پوشیدن گرفته تا انتخاب رشته تحصیلی.
فتح : جناب عالی پاره ای از دلایل ظهور و تداوم علوم امروزی را بر شمردید و به آسیب شناسی آن نیز پرداختید. اگر این علوم را در برخی موارد آسیب زا و مضر می دانیم چه جایگزینی در برابر این اندیشه قرار دارد؟ در واقع الگوی جایگزین مدنظر ما، دارای چه مبانی، شاخص ها و اصولی است؟
دکتر ایمان الله بیگدلی: گفتیم بر اساس چهارچوب ها و جهان بینی مادی حاکم بر غرب ارزش های والای انسانی مورد غفلت قرار گرفت و تولید فزاینده و ماشین اهمیت یافتند. در مقابل این نگاه ، چهارچوب های فکری و اعتقادی و جهان بینی خدا محورِ دینِ اسلام بر اصول دیگری تأکید می ورزد. او از کرامت ذاتی برخوردار بوده و انگیزه اش از تلاش و فعالیت تنها امور دنیایی نیست بلکه او برای کسب رضایت الهی، تقرب به مقام ربوبی ورسیدن به توحید در مقام اعتقاد و عمل می کوشد و تنها با یاد او آرام می گیرد وخود را می یابد. در این جهان بینی ارزش مطلق خداوند است و ارزش ها در ارتباط با او معنا می یابند. بنابراین، تحول در علوم انسانی و اسلامی سازی آن یعنی بنیان نهادن علوم بر اساس چهار چوب های اعتقادی، مبانی نظری و جهان بینی اسلامی در مفروضات هستی شناسی، انسان شناسی، ارزش شناسی و معرفت شناسی.
فتح : چگونه می شود بر مبنای این اصول، علوم دین مدار را پایه ریزی کرد؟ برای نمونه چگونه می توان این اصول را در روانشناسی به کار بست؟ برای مثال چگونه می توان اصولی برای گفتگوی درمانگر و مراجع در جلسه درمانی مبتنی بر اصول اسلامی تدوین نمود؟
دکتر ایمان الله بیگدلی: برای پاسخ به این پرسش نیاز است اندکی وارد مصادیق شویم. در زمینه علم گسترده روانشناسی می توان مبتنی بر سیره اهل بیت به تولید اصول، قوانین و فنون پرداخت. خداوند انسان را آفرید و جهان را برای او مدرسه و مهد تربیت قرار داد. ساختار فیزیکی این مدرسه، معماری زیبایش، سقف آبی گنبدی شکل ناهمواریها و همواریهایش، رنگ آمیزیها و هنرنمایی‌ها و تنوع در ایام و فصولش، کوههای بر افراشته و دریاهای نیل گون، لطافت جانفزای صبحگاهان بهاری و موسیقی هجران و نوای ارتحال شبانگاهان که در آیات آغازین سوره مبارک نحل توجه‌ها را به آن جلب می‌کند فضای روحبخش تربیت انسان است که پروردگار متعال برای ساختن انسان و تربیت آدمی آن را طراحی و ترسیم نمود تا موحدان یکتاپرست در طرح و ساخت مدرسه و دانشگاه از او الگو گیرند که هر ضلع و زاویه‌اش حکمتی و هر نقش و نگارش علتی در تربیت انسان دارد.
در زمینه مشاوره های روانی باید توجه کرد، ریشه بسیاری از معضلات و آسیب های بشر کنونی، دلبستگی به ارزش های دروغین و دوری از خدا است: "هر کس از یاد من رویگردان شود زندگی بر او بسیار سخت می شود " و در آنسو در قرآن کریم آمده است: "کسی که مقرب درگاه الهی است نه غمی برای اوست و نه اضطرابی ". ترجمان علمی این سخن، انسانشناسی نادرست نفوذ یافته در ذهن انسان غربی است. ذکر این نکته ضروری است مراد از غربی در اینجا غرب ذهنی است نه جغرافیایی.
فتح: در رهگذر نیل به روانشناسی اسلامی موانعی وجود دارند که موجب شده است بخشی از جامعه با این هدف همراه نشوند. در فوق به دو مورد از این موانع اشاره نمودید آیا موانع دیگری نیز وجود دارند؟
دکتر ایمان الله بیگدلی: یکی از موانع اصلی این است که ما روان شناسی و مشاوره را از غرب وارد کردیم، و خیلی به آن پشتوانه های فلسفی و نظریه هایی که در پشت این روان شناسی و مشاوره غربی بوده نپرداختیم و صرفا دانشجویان را آشنا کردیم با نسخه ترجمه شده از روان شناسی و تئوری های روان شناسی ، بدون اینکه زیر بنای حداقل فکری فلسفی غربی اش را حتی به دانشجو بگوییم. طبیعی است که این جا دانشجوی ما درک درستی از روانشناسی و مشاوره نخواهد داشت و نه تنها گرایش به پرداختن به زیر بناهای فلسفی اسلامی ندارد، بلکه گرایش به پرداختن زیر بناهای فلسفی غربی را هم ندارد. مثلا حتی گرایش به بررسی زیر بناهای فلسفی غربی که نظریه فروید از آن بیرون آمده را ندارد که چه برسد بیاید و زیر بناهای فلسفی اسلامی را بررسی کند و خودش مدل سازی کند.برای حل این مانع انجه که بیشتر می تواند کمک کند این است که ما علی الخصوص در دوره کارشناسی بیشتر از آنکه بیاییم به تعدد دروس فکر بکنیم، بخصوص دروسی که خیلی به زیر بناها توجه نمی کند، بیاییم به تقویت دانشجویان در حوزه روان شناسی از لحاظ فلسفه ی علم به طور عام و فلسفه ی اسلامی به طور خاص در تولید علم بپردازیم.
یکی از راه های رفع موانع موجود مطالعه و نقادی دقیق منابع غربی است بنابراین نمی شود بگوییم نیازمند مطالعه منابع غربی نباشیم. مثل این می ماند که بگوییم در حوزه فلسفه نیازمند دیدگاههای مختلف نسبت به انسان نیستیم. آرای فلسفه و پشتوانه های فلسفی غربی را دانشجویان ما نمی دانند. یکی از ضعف های بزرگ در حوزه علوم انسانی این است که، دانشجویان ما پشتوانه نظریات علمی را نمی دانند. مثلا این مدل ناهماهنگی شناختی، برانگیختگی یا کاهش سائق پشت سرشان یک سری پشتوانه های فلسفی قرار داردو این ها را متاسفانه اساتید ما به خاطر اینکه ضعف درمبانی فلسفی دارند به دانشجویان نمی گویندو دانشجو فکر می کند اینها یک دفعه از آسمان نازل شده است. پشتوانه ی فلسفی اینها را دانشجویان باید بدانند. علم محدودیت جغرافیایی که ندارد. وقتی مقام معظم رهبری می فرمایند شما طوری عمل کنید که به تئوری پردازی برسید، در پشت فرمایشات ایشان این است که شما بایستی انقدر پشتوانه فلسفی تان را قوی بکنید که خودتان بتوانید در کنار نظریه و مدل های غربی به مدلسازی و نظریه پردازی بپردارید بعد این نظریه ها و مدل ها صادر می شود. یکی از ویژگی های علوم انسانی این است که همزمان مدل ها و الگوها و نظریه های بسیار زیادی در کنار هم دیگر به تبیین رفتار انسان می پردازد. الان به عنوان مثال در حوزه روانشناسی رشد می بینیم چندین نظریه برای تبیین رشد شناختی و رشد اجتماعی وجود دارد. اگر دانشندان اسلامی هم بتوانند به تولید مدل دست بزنند آن هم می آید در کنار این مدل ها قرار می گیرد.
مصاحبه کننده : مهدی پیام / ارشد روانشناسی صنعتی و سازمانی
PDF مصاحبه : دریافت
دیدگاه ها ۰ هیچ نظری هنوز ثبت نشده است